Η λιθογράφος Ρένα Τζολάκη
Η Ρένα Τζολάκη γεννήθηκε στην Κρήτη, στο Ηράκλειο. Μεγάλωσε στη γη των προγόνων της και βαθειά μέσα στην καρδιά του κρητικόπουλου εκείνου του καιρού, σχηματίζεται μια άποψη του κόσμου την οποία η έφηβος κόρη θέλει αργότερα διακαώς να εκφράσει. Θα χρειαστεί να ζωγραφίσει. Εγκαταλείπει τη γενέθλια γη για να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Τα προσόντα της, το πάθος της να συνεχίσει την έκφραση μιας πραγματικότητας την οποία δήλωνε πάντα πως της ξέφευγε, οι ανησυχίες της και οι αγωνίες της τής εξασφαλίζουν μια υποτροφία που της δίνει τη δυνατότητα να έρθει να σπουδάσει τη λιθογραφία για τρία χρόνια στη Γαλλία, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Με το ίδιο πάθος, αφήνεται σ’ ετούτη την καινούργια περιπέτεια και δεν αργεί να αποκτήσει την εκτίμηση του δασκάλου της Πιερ-Εζέν Κλεράν. Το 1964 η Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού τής αγοράζει μια λιθογραφία και το 1965 το Σπίτι Καλών Τεχνών της αφιερώνει μαζί με τρεις άλλους νέους λιθογράφους, μια σημαντική έκθεση.
Σήμερα, η Αθήνα την υποδέχεται για την πρώτη μεγάλη ατομική έκθεσή της. Με μια εικοσαριά ακουαρέλες κι άλλες τόσες λιθογραφίες, φτιαγμένες τα δύο τελευταία χρόνια, η Ρένα Τζολάκη μας αποκαλύπτει τον κόσμο της.
Δεν έχει εγκαταλείψει τον κόσμο της παραστατικής απεικόνισης, έχει μονάχα λίγο απομακρυνθεί. Αποκτώντας μια μεγαλύτερη ελευθερία σύνθεσης και χρωμάτων πήγε και έψαξε στην καρδιά τής ορατής πραγματικότητας, μια βαθύτερη πραγματικότητα, εκείνη των αισθήσεών της, της συγκίνησής της. Η ελληνική σοφία δεν ισχυρίζεται πως ο ήλιος υπάρχει χάρη στις σκοτεινές δυνάμεις που εμείς του αποδίδουμε κι από τα όνειρα που πρέπει να ξέρουμε πως μ’ εκείνον να στεγνώνουμε. Ανήσυχα όνειρα κρέμονται στα τοπία της Ρένας Τζολάκη : Οι «Δελφοί» βρίσκονται υπό την απειλή των θεών και «Όρνιθες» πετάνε ή βυθίζονται προς το Άγνωστο, μια βάρκα ξεκινά να φύγει για αβέβαιες ακτές, όντα, κάποτε «τέρατα» συναντιούνται, χάνονται. Κόσμος πραγματικός, κόσμος ονειρικός, άλλος κόσμος, όλοι ξαναζούν μέσα σε έναν, κάτω από το πινέλο, στο μυστήριο μαύρο, στα ρευστά, διάφανα, περαστικά χρώματα.
Με την ακουαρέλα και τη λιθογραφία, η καλλιτέχνις διάλεξε τη γλώσσα της οικειότητας για την πρώτη συνάντηση της με την πατρίδα της.
Σίγουρα ο καθένας ξέρει τι είναι μια ακουαρέλα, αλλά η λιθογραφία; Καλύτερα από κάθε άλλον, ο μεγάλος γάλλος συγγραφέας Φρανσίς Πόνζ, φίλος των ζωγράφων, έχει πει : Αυτή η τεχνική γεννήθηκε εδώ και περίπου 150 χρόνια, προορισμένη για τη παραγωγή σε σειρά πρωτότυπων εικόνων ( η Ρένα Τζολάκη τυπώνει από 3 έως 10, το πολύ, αντίτυπα), έχει ώς κύρια ιδιαιτερότητα, συγκρινόμενη με παλαιότερες τεχνικές του είδους (burin, pointe-sèche, eau-forte), να μην περιέχει χάραξη. Η πέτρα της λιθογραφίας δεν σκαλίζεται καθόλου, έχει μονάχα την ξεχωριστή ιδιότητα να εμποτίζεται σε βάθος με αυτό που της εμπιστεύομαστε στην επιφάνεια και να μπορεί να το εναποθέτει στο χαρτί, χάρη στο πιεστήριο, σαν ένα φιλί. Ο χώρος, το σχήμα κάθε χρώματος (συμπεριλαμβανομένου και του μαύρου), όλη η επιφάνεια που οφείλει να καταλάβει (ακόμα, κάποιες φορές, με τρόπο υπολανθάνοντα, για να είναι αισθητό μόνον ως διαφάνεια, ή για αλλάξει κάποιο άλλο χρώμα) τοποθετείται πάνω στην πέτρα με τη βοήθεια μολυβιού ή με λιθογραφικό μελάνι. Τόσες πέτρες όσα και τα χρώματα και τόσα περάσματα σ’ όλες τις πέτρες, στο πιεστήριο, για κάθε δοκίμιο που πρέπει να περιέχει τελικά όλα τα χρώματα. Έτσι αυτή η τεχνική απαιτεί μια εξαιρετική δυνατότητα ανάλυσης. Η εκτέλεση του έργου εμπιστεύεται τελικά σε ένα σύνολο από πέτρες, σε περιορισμένη ποσότητα (3 με 10 πέτρες για τη Ρένα Τζολάκη) και πρέπει κάθε πέτρα να περιέχει το ιδιαίτερο σχέδιο της αυστηρά ορισμένο.
Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι κάθε σχέδιο, όποιο και να είναι το προβλεπόμενο χρώμα του, οφείλει πάντα να είναι ζωγραφισμένο, από τον καλλιτέχνη, με μαύρο λιθογραφικό μελάνι, θα παρατηρήσουμε όπως ο Μπρακ υπογράμμισε στον Πονζ, πως ο λιθογράφος-ζωγράφος λειτουργεί μέσα σε μια συνθήκη παρόμοια με κείνη του συνθέτη συμφωνικής μουσικής.
Τίποτε το παράξενο που η Ρένα Τζολάκη, από την γκραβούρα, που περιέχει πάντα ένα τραύμα, ένα σχίσιμο, προτιμά και κλίνει με πάθος προς τη λιθογραφία στην οποία ο Πονζ διακρίνει «μια βαθύτερη σύγκρουση η οποία πλήττει τα σωθικά, το νευρικό σύστημα, το κυκλοφοριακό σύστημα, την καρδιά και ξανανεβαίνει από αυτό το βάθος με μια αξιοθαύμαστη ακρίβεια ταιριασμένη βέβαια με το χρώμα (ας πούμε τη διάθεση) της στιγμής».
Είναι συγκινητικό να βλέπουμε τόσο καλά φωτισμένο, από αυτό το κείμενο που γράφτηκε για τον λιθογράφο Μπρακ, το έργο της Ρένας Τζολάκη.
Francette Adam
Cabinet des estampes , Bibliothèque Nationale de Paris,
γράφτηκε για την πρώτη ατομική έκθεσή της Ρένας Τζολάκη στην Γκαλερί ASTOR, οδός Καραγεώργη της Σερβίας 16,από τις 14 Δεκεμβρίου 1965 έως τις 2 Ιανουαρίου 1966
Μετάφραση από τα γαλλικά : Γιώργος Αλεξανδρινός